সপুষ্পক উদ্ভিদৰ যৌন প্ৰজনন | Chapter 1 | Class 12 Biology Question and Answer | Assam Class 12 Biology Solutions Assamese Medium | AHSEC Class 12 HS Biology Chapter 1 Notes Assamese Medium | AHSEC Class 12 HS Biology Chapter 1 Question and Answer Assamese Medium | Questions and Answers for Class 12 Biology Chapter 1 সপুষ্পক উদ্ভিদৰ যৌন প্ৰজনন | HS 2nd Year Science Biology Questions and Answers Assam | Asseb Board | Assam State School Education Board (ASSEB)
সপুষ্পক উদ্ভিদৰ যৌন প্ৰজনন
(Sexual Reproductionin Flowering Plants)
Very Short Type Questions and Answers
1. বীজৰ কোন অংশক বৃদ্ধি পোৱা ভ্ৰূণৰ প্ৰথম খাদ্য বোলা হয়? এই খাদ্যৰ প্ৰাথমিক উৎস কি?
উত্তৰঃ ভ্ৰূণপোষ। বীজপত্ৰ ভ্ৰূণপোষ সঞ্চিত থাকে।
2. বহুক্ৰণতা কি আৰু কেনেকৈ ইয়াক ব্যৱসায়ীক ভিত্তিত কামত খটাব পাৰি?
উত্তৰঃ এটা বীজত এটাতকৈ অধিক ভ্ৰূণৰ সৃষ্টি হোৱাকে বহুভ্ৰূণতা বোলে।
3. বিস্তাৰ হোৱাৰ পূৰ্বে পূৰ্ণাঙ্গ এটি পৰাগৰেণুৰ কোষসমূহৰ কাম কি কি?
উত্তৰঃ এনে পৰাগকোষত এটি অংগজ কোষ আৰু এটি জননক্ষম কোষ থাকে। জননক্ষমকোষ কেতিয়াবা পৰাগযোগৰ পূৰ্বেই বিভাজিত হৈ দুটা পুংজনন কোষ সৃষ্টি কৰে।
4. মোনাকৰণৰ সংজ্ঞা দিয়া। কেতিয়া আৰু কিয় উদ্ভিদ প্ৰজননকাৰীয়ে এই কৌশল ঘটায়?
উত্তৰঃ কৃত্ৰিম সংকৰণৰ সময়ত পুংকেশৰ আঁতৰাই মোনাৰে গৰ্ভদণ্ডক ঢাকি ৰথা হয় যাতে অন্য নিবিচিৰা উদ্ভিদৰ পুংৰেণু আহি গৰ্ভমুণ্ডত তথাপি ল’ব নোৱাৰে। ইয়াকে মোনাকৰণ বোলা হয়।
Short Type Questions and Answers
1. এগাম’স্পাৰমি কি? ইয়াৰ আনিষেকতা আৰু অনিষেক গভীৰ পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰঃ নিষেচন নোহোৱাকৈ ভ্ৰূণ উৎপন্ন হোৱাকে এগাম’স্পাৰমি বোলে। নিষেচন নোহোৱাকৈ গৰ্ভাশয় সৃষ্টি হোৱা আৰু ফল সৃষ্টি হোৱাক আনিষেকতা বোলে। যি গৰ্ভাশয়ত বীজ সৃষ্টি নোহোৱাকৈ ফল সৃষ্টি হয় তাক অনিষেক গৰ্ভ বোলা হয়।
2. উদ্ভিদত পৰাগযোগৰ আৱশ্যকতা আৰু গুৰুত্বৰ কথা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ উদ্ভিদ দেহত পৰাগযোগ এটা অত্যাৱশ্যকীয় প্ৰক্ৰিয়া। এই প্ৰক্ৰিয়াৰ কাৰণেই উদ্ভিদে পুংজনন কোষক পুংৰেণুধানীৰ পৰা গৰ্ভমূণ্ডলৈ স্থানান্তৰিত কৰে আৰু পিছত নিষেচন ঘটায়। পৰাগযোগৰ দ্বাৰাই ভিন্ন গুণবিশিষ্ট উদ্ভিদৰ বীজৰ সৃষ্টি হয়। পৰাগযোগ অবিহনে নিষেচন কাৰ্য্য সম্পূৰ্ণ হ’ব নোৱাৰে।
3. আসলেক কিয় অপ্ৰকৃত ফল বোলা হয়? ফুলৰ যি অংশৰ পৰা এই অপ্ৰকৃত ফল উৎপন্ন হয় তাৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ গৰ্ভাশয় আৰু আন সহকাৰী ফুলৰ অংশৰ পৰা গঠন হোৱা ফলক প্ৰকৃত ফল বোলে।ইয়াৰ বিপৰীতে যেতিয়া কেৱল গৰ্ভাশয় ফলভ পৰিণত হয় আৰু পুষ্পাক্ষ বা ফুল আন কোনো অংশই ফল গঠনত ভাগ নলয়, তেনে। ফলক প্ৰকৃত ফল বোলে। আপেলত মঙহাল পুষ্পাধাৰৰ খাব পৰা অংশখিনি গঠন কৰে। সেয়েই অপ্ৰকৃত ফল।
4. তলত উল্লেখ কৰাসমূহৰ একোটা উদাহৰণ দিয়া—
(ক) এটি উদ্ভিদ য’ত পুংকেশৰ চক্ৰ আৰু গৰ্ভকেশৰ চক্ৰ উভয়কে পোৱা যায়।
(খ) একেটা উদ্ভিদ য’ত পুংপুষ্প আৰু স্ত্ৰীপুষ্প উভয়েই বিদ্যমান।
(গ) এটি উদ্ভিদ য’ত গৰ্ভাশয়ৰ পৰা ফল উৎপন্ন নহয়।
(ঘ) এটি উদ্ভিদ য’ত ফলো নহয় বীজো নহয়।
উত্তৰঃ (ক) সৰিয়হ।
(খ) মিঠা লাউ।
(গ) আপেল।
(ঘ) আলু।
5. উদ্ভিদৰ যৌনতা মানে কি? সহবাসী আৰু ভিন্নবাসী উদ্ভিদৰ পৰা একোটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ উদ্ভিদৰ পুংজননকোষ আৰু স্ত্ৰীজননকোষৰ মিলনক উদ্ভিদৰ যৌনতা বোলা হয়। সহবাসী উদ্ভিদত পুংৰেণু আৰু স্ত্ৰীৰেণু একেটা উদ্ভিদৰ বেলেগ বেলেগ ফুলত সৃষ্টি হয়। যেনে – মিঠা লাউ। ভিন্নবাসী উদ্ভিদত পুংৰেণু আৰু শ্ৰীৰেণু বেলেগ বেলেগ উদ্ভিদত সৃষ্টি হয়। যেনে – অমিতা।
6. অংগজ প্ৰজনন কি? উদাহৰণ দি উদ্যান কৃষিত অংগজ প্ৰজননৰ গুৰুত্ব সম্পৰ্কে লিখা।
উত্তৰঃ হ্ৰাসাত্মক বিভাজন আৰু চিনগে’মি প্ৰক্ৰিয়াৰৰ অবিহনে বীজ গঠনৰ প্ৰক্ৰিয়াটোক অসংগজনন বোলে। সংকৰ বীজ উৎপাদনৰ প্ৰক্ৰিয়াটো কৃষকসকলৰ কাৰণে খৰচী হৈ পৰে। অসংগজননে সংকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা উৎপাদিত বীজৰ চৰিত্ৰ অক্ষুন্ন ৰখাত সহায় কৰে। তাৰোপৰি ই কম খৰচী।
7. কল নিষেচনবিহীন ফল আনহাতে কমলা বহুভ্ৰূণীয় ফল। বীজৰ ক্ষেত্ৰত দুয়োটাক কেনেদৰে পৃথক কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ কলক অনিষেক ফল বুলি কোৱা হয় কাৰণ কলত নিষেচন নঘটাকৈ বীজ গঠন হয়। সেয়ে ইয়াক বীজহীন ফলো বোলে আনহাতে কমলা হ’ল বহুভ্ৰূণীয় ফল কাৰণ ইয়াৰ ডিম্বত একাধিক ভ্ৰূণ থাকে। কাৰণ ইয়াৰ ভ্ৰূণ পোষক আৰু ত্বকখন কেবাটাও অতিৰিক্ত কোষে গঠন কৰে।
8. কি ধৰণৰ কোষ পূৰ্ণাঙ্গ ভ্ৰূণস্থলীত পোৱা যায়? এইবিলাকৰ নাম আৰু ক্ৰম’জ’ম সংস্থিতি উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰতিপাদ কোষ সমষ্টি, সহকাৰী কোষ সমূহ, ডিম্বাণু আৰু নিশ্চিত কোষকেন্দ্ৰ। প্ৰতিপাদ কোষ, সহকাৰী কোষ আৰু ডিম্বাণুত ক্ৰম’জ’ম ঐকধ্য বা এগুণ (n) আৰু নিশ্চিত কোষকেন্দ্ৰত দুগুণ (2n)।
9. পৰাগযোগ কি? গুপ্তবীজী উদ্ভিদৰ ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু গুৰুত্ব সংক্ষেপে বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ পৰাগকোষৰ পৰা পৰাগৰেণু আহি গৰ্ভকেশৰৰ গৰ্ভমুণ্ডত তথাপি লোৱাকে পৰাগযোগ বোলে। ফুলত ফল আৰু বীজ সৃষ্টি হয়,যেতিয়া পৰাগৰেণুত সৃষ্টি হোৱা পুংজননকোষৰ লগত স্ত্ৰীজননকোষ বা ডিম্বাণুৰ মিলন হয়। ইয়াৰ বাবে পৰাগৰেণু পৰাগকোষৰ পৰা গৰ্ভমুণ্ডত হোৱা প্ৰয়োজন। পৰাগযোগ নহ’লে গৰ্ভাশয় বিকশিত নহয় আৰু বীজ সৃষ্টি নহয়, আৰু অৱশেষত গৰ্ভাশয় নষ্ট হৈ মৰহা ফুলৰ লগত সৰি পৰে।
10. কলম পৰা জাপা কলমৰ পাৰ্থক্য দেখুওৱা। কৃষিত ব্যৱহৃত এনে পদ্ধতিৰ প্ৰত্যেকৰে উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ পূৰঠ কাণ্ড কাটি মাটিত পুতি থলে নতুন উদ্ভিদ হয়। ইয়াক কলম দিয়া বোলে। কেতবোৰ উদ্ভিদৰ দীঘল ডাল দোঁ থোৱাই তাৰ ওপৰত মাটি জপাই দি থৈ দিলে দোঁ থোৱা অংশত শিপা ওলায়। পিছত শিপা থকা অংশ কাটি আনি ৰোপন কৰিলে নতুন গছ হয়। ইয়াক জাপা কলম বোলে।
কলমৰ উদাহৰণ- আম, জবা, গোলাপ।
জপা কলমৰ উদাহৰণ– কাগজি নেমু, ৰংগন ফুল।
11. বায়ু পৰাগন হোৱা ফুলৰ পৰাগকোষ, পৰাগৰেণু আৰু গৰ্ভমুণ্ডৰ চাৰিত্ৰিক বৈশিষ্ট্য লিখা। ফুলে কেনেকৈ তাৰ পৰাগযোগকাৰী পতঙ্গক পুৰস্কৃত কৰে?
উত্তৰঃ পৰাগকোষসমূহ উন্মুক্ত চেপেটা, পৃষ্ঠলগ্ন। পৰাগৰেণুবিলাক পাতল আৰু সৰু।গৰ্ভমুণ্ডবিলাক পাথিযুক্ত।ফুলে পৰাগযোগকাৰী পতঙ্গক পুৰস্কাৰ দিয়ে নানা ভাৱে। যেনে— মৌৰস আৰু পৰাগৰেণু থাবলৈ দিয়ে। ইয়াৰ লোভত পতঙ্গ ফুলত ঘূৰি ফুৰে ; যাৰ ফলত পৰাগযোগ হয়।
12. মোনাকৰণ মানে কি? উদ্ভিদ প্ৰজননকাৰীয়ে কেতিয়া আৰু কিয় এই কৌশল অৱলম্বন কৰে?
উত্তৰঃ উভয়লিংগি ফুলৰ পৰা স্ত্ৰী প্ৰজনন অংগ (গৰ্ভপত্ৰ) ক আঘাত নকৰাকৈ নিবীৰ্যকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা পৰাগধানীক আঁতৰোৱা প্ৰক্ৰিয়াটোত বহুতো কৃত্ৰিম সংকৰণ কৌশল (বহুতো শস্য উৎপাদন বৃদ্ধিৰ কাৰ্যসূচী) জড়িত হৈ থাকে। পিছত এই নিবীৰ্য ফুলবোৰ বেগত ভৰাই পৰাগৰেণুৰ পৰাগযোগ ঘটাত বাধা দিয়ে। এই প্ৰক্ৰিয়াটোকে বেগিং বোলে।
এই প্ৰক্ৰিয়াটো উদ্ভিদৰ প্ৰজনন কাৰ্য্যসূচীৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। কাৰণ কেৱল আশা কৰা উদ্ভিদৰ পৰাগৰেণু গৰ্ভমুণ্ডৰ নিষেচনত ব্যৱহাৰ হোৱাটো ই নিশ্চিত কৰে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা আশা কৰা উদ্ভিদৰ বিকাশ ঘটোৱা হয়।
13. ‘বন্ধ্যতা জননকোষৰ মিলনত এটি প্ৰাকৃতিক বাধা’। ইয়াৰ যথাৰ্থতা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ বন্ধ্যতা বহুকাৰণে হ’ব পাৰে। কেতিয়াবা পুংজনন কোষ আৰু কেতিয়াবা স্ত্ৰীজননকোষ অক্ষম থাকে। কেতিয়াবা অন্তঃপ্ৰজননত বাধা দিবৰ বাবে একেটা ফুলৰ পৰাগৰেণু সেই ফুলৰ গৰ্ভদণ্ডৰ সংস্পৰ্শলৈ আহিলেও অংকুৰণ নহয়। ইতৰ পৰাগযোগ হ’লে উদ্ভিদৰ বংশগতি উন্নত হয়। বীজ আৰু ফল স্বাস্থ্যৱান হয়। প্ৰজাতিৰ বিৱৰ্তনৰ অৰিহণা যোগায়। গতিকে উদ্ভিদত যাতে ইতৰ পৰাগযোগ হয় তাৰ বাবে উদ্ভিদে নানা কৌশল অৱলম্বন কৰে।
ইয়াৰ ভিতৰত উভয় লিংগী ফুলৰ স্ববন্ধ্যতা কৌশল উল্লেখযোগ্য। ইয়াৰ ফলত উভয় লিংগী ফুলতো স্ব – পৰাগযোগ নহৈ ইতৰ পৰাগযোগ হয়। মন কৰিবলগীয়া যে প্ৰকৃততে কোনো জননকোষ অক্ষম নহয়। এইবিলাক পৰস্পৰৰ বাবে অক্ষম কেৱল একে জোপা ফুলৰ বাবেহে। অন্য ফুলৰ বাবে নহয়। এই ব্যৱস্থাই কেৱল এটি প্ৰকৃত বাধা হিচাপে কাম কৰে যাতে স্ব-পৰাগন নহয়।
14. ‘গুপ্তবীজী উদ্ভিদে দ্বি- গৰ্ভাধান কৰে।’ এই বক্তব্য ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ গুপ্তবীজী উদ্ভিদত দুবাৰ গৰ্ভাধান হয়। এটা পুংজননকোষে ডিম্বাণু আৰু আনটো পুংজননকোষে নিশ্চিত কোষকেন্দ্ৰৰ লগত মিলিত হয়। ইয়াৰ ফলত ডিম্বাণুৰ পৰা যোজনকোষ আৰু নিশ্চিত কোষকেন্দ্ৰৰ পৰা ক্ৰণপোষ সৃষ্টি হয়। গতিকে দুবাৰ গৰ্ভধান হয়।
15. বীজৰ সুপ্ততা বুলিলে কি বুজা? শস্য জাতীয় উদ্ভিদত বীজৰ সুপ্ততাৰ সুবিধা সমূহ কি কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বীজ এটা অংকুৰণৰ কাৰণে আৱশ্যকীয় সকলো অৱস্থা বা কাৰকৰ যোগান ধৰিলেও যদি বীজ এটাই অংকুৰণ ঘটাব নোৱাৰে তেন্তে তাক বীজৰ সুপ্ততা বোলে।
বীজৰ সুপ্তৱস্থাৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশটো হ’ল যে ইহঁতক বহুদিনলৈকে সঞ্চয় কৰি ৰাখিব পাৰো। আমাৰ প্ৰয়োজন অনুসৰিহে অংকুৰণ ঘটাব পাৰো।
16. ‘বীজপত্ৰ বিকাশ প্ৰক্ৰিয়াৰ আগতে ভ্ৰূণৰ বিকাশ ঘটে’– আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ত্ৰিগুণীয় ভ্ৰূণপোষ কোষকেন্দ্ৰটো প্ৰথমতে আমি পিছত কেইবাবাৰো অবাধ নিউক্লীয় বিভাজনেৰে বিভক্ত হৈ অসংখ্য মুক্ত কোষকেন্দ্ৰৰ সৃষ্টি কৰে। ভ্ৰূণপোষত সঞ্চিত খাদ্য পোৱা যায় আৰু পুষ্টি কলা হিচাপে গঠনাত্মক ভ্ৰূণটোৰ কাৰণে সহায়ক হয়। সাধাৰণতে যোজন কোষটো বিভাজিত হৈ প্ৰাথমিক ভ্ৰূণপোষ কোষ গঠন কৰে। নিষেচনৰ পিছত যোজনকোষটো কেইবা ঘন্টাৰ পৰা কেইবাদিন বা সপ্তাহ পৰ্যন্ত বিশ্ৰাম অৱস্থাত থাকিব পাৰে। এইটো অৱশ্যে প্ৰজাতি ভেদে বেলেগ বেলেগ হ’ব পাৰে।
উল্লেখনীয় যে একবীজপত্ৰী আৰু দ্বিবীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ ক্ষেত্ৰত ভ্ৰূণ বিকাশত প্ৰাথমিক অৱস্থাত কোনো প্ৰভেদ চকুত নপৰে যদিও পৰৱৰ্তী কালছোৱাত এই পাৰ্থক্য দেখিবলৈ পাওঁ।
17. মোনা কৌশল কাক বোলে? উদ্ভিদ প্ৰজননত ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ডভয়লিংগী ফুলৰ পৰা স্ত্ৰী প্ৰজনন অংগ (গৰ্ভপত্ৰ) ক আঘাত নকৰাকৈ নিবীৰ্যকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা পৰাগধানীক আঁতৰোৱা প্ৰক্ৰিয়াটোত বহুতো কৃত্ৰিম সংকৰণ কৌশল (বহুতো শস্য উৎপাদন বৃদ্ধিৰ কাৰ্য্যসূচী) জড়িত হৈ থাকে। পিছত এই নিবীৰ্য ফুলবোৰ বেগত ভৰাই পৰাগৰেণুৰ পৰাগযোগ ঘটাত বাধা দিয়ে। এই প্ৰক্ৰিয়াটোকে বেগিং বোলে।
এই প্ৰক্ৰিয়াটো উদ্ভিদৰ প্ৰজনন কাৰ্য্যসূচী এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। কাৰণ কেৱল আশা কৰা উদ্ভিদৰ পৰাগৰেণু গৰ্ভমুণ্ডৰ নিষেচনত ব্যৱহাৰ হোৱাটো ই নিশ্চিত কৰে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা আশা কৰা উদ্ভিদৰ বিকাশ ঘটোৱা হয়।
18. এপ’ফিক্সিছ কি? বহুভ্ৰূণতাৰ পৰা ই কিদৰে পৃথক?
উত্তৰঃ জনন কোষৰ গঠন বা মিলন নঘটাকৈ অযৌন প্ৰক্ৰিয়াৰে বংশ বৃদ্ধি কৰা আৰু নতুন জীৱ এটাৰ সৃষ্টি কৰাকে এপ’মিক্সিছ বোলে। একে ডিম্বকৰ একাধিক ভ্ৰূণস্থলীৰ পৰা একাধিক ভ্ৰূণ উৎপন্ন হ’লে তাক বহুভ্ৰূণতা বোলে। বীজৰ যোজনকোষ বা আদিক্ৰণ বিছাৰিত হৈ দুই বা তাতোধিক ভ্ৰূণৰ সৃষ্টি হয়। যেনে কপৌফুল। ডিম্বাণুৰ বাহিৰেও সহকাৰী কোষ বা প্ৰতিপাদী কোষ সমষ্টিৰ পৰাও অতিৰিক্ত ভ্ৰূণ গঠিত হ’ব পাৰে। ভ্ৰূণপোষকৰ কিছুমান কোষে অতিৰিক্ত ভ্ৰূণ গঠন কৰে। বহুভ্ৰূণতা এটা যৌন প্ৰজননৰ অংশ আনহাতে এপ’মিক্সিছ হ’ল যৌন প্ৰজননক অনুকৰণ কৰা অযৌন প্ৰক্ৰিয়া।
Long Type Questions and Answers
1. ত্ৰি মিলনৰ সংজ্ঞা দিয়া। ইয়াৰ উৎপাদন কি? এই উৎপাদিত বস্তু বিকশিত হৈ কি হয়?
উত্তৰঃ ট্ৰিপল ফিউজন হৈছে গুপ্তবীজী উদ্ভিদৰ ক্ৰমস্থলীত পুংজনন কোষৰ সৈতে দুটা মেৰু কোষকেন্দ্ৰৰ ফিউজন। ফিউজনৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ভ্ৰূণস্থলীৰ ভিতৰত সংঘটিত হয়। যেতিয়া গৰ্ভমুণ্ডত পৰাগৰেণু, পৰেহি, তেতিয়া সিহঁত অংকুৰিত হৈ পৰাগনলী গঠন কৰে, যিটো গৰ্ভদণ্ডৰ মাজৰে গৈ ডিম্বকত প্ৰৱেশ কৰে। ইয়াৰ পিছত পৰাগনলীটো সহকাৰী কোষৰ এটাত প্ৰৱেশ কৰে আৰু দুটা পুংজননকোষ এৰি দিয়ে। পুংজননকোষ দুটাৰ এটাই ডিম্বকোষৰ কোষকেন্দ্ৰৰ লগত নিষেচন ঘটাই যোজনকোষৰ সৃষ্টি কৰে। আনটো পুংজননকোষে কেন্দ্ৰীয় কোষত থকা দুটা মেৰুকোষকেন্দ্ৰৰ সৈতে নিষিক্ত হৈ এটা ট্ৰিপ্লইড প্ৰাথমিক ভ্ৰূণকোষ কোষকেন্দ্ৰ গঠন কৰে। যিহেতু এই প্ৰক্ৰিয়াটোত তিনিটা হেপ্লইড কোষকেন্দ্ৰৰ নিষেচন হয়, সেয়েহে ইয়াক ট্ৰিপল ফিউজন বোলে। ত্ৰিমিলনৰ উৎপাদন হ’ল ভ্ৰূণকোষ ভ্ৰূণকোষৰ পৰা ভ্ৰূণপোষ সৃষ্টি হয়।
2. ‘সপুষ্পক উদ্ভিদত্ত বীজৰ উৎপাদন এটা সুবিধাজনক দিশ’– আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বীজক উদ্ভিদৰ শৰীৰ বৃত্তীয় ক্ৰিয়াৰ ফল বুলিব পাৰি। বীজত গছ বা উদ্ভিদ এপোৰ ক্ষুদ্ৰ সংস্কৰণ এটা থাকে, যাক এখন আৱৰণিয়ে ঢাকি ৰাখে, ভৱিষ্যতৰ কাৰণে আৱশ্যক হোৱা খাদ্য সঞ্চিত ৰূপত থাকে, সামান্য পৰিমাণৰ আৰ এন এ থাকে যিয়ে কোষৰ বিপাক ক্ৰিয়াক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
আমি সকলোৱে জানো যে বীজত বা কোষত পানীৰ পৰিমাণ কমি গ’লে কোষটো মৃত কোষলৈ পৰিৱৰ্তিন হয়। মন কৰিবলগীয়া যে ৪০ – ৭৫% শতাংশ পানী কোষলৈ মৃতবস্থা লাভ কৰে যদিও বীজত প্ৰায় ১০ – ১৫% পানী থাকিলেও সজীৱ অৱস্থাতে থাকিব পাৰে। বীজৰ সুম্ভাৱস্থাত প্ৰাণীৰ শীত নিদ্ৰাৰ দৰে কাৰ্য্য কৰে। বীজত সাধাৰণতে হঠাতে ভ্ৰূণটোৱে নিষ্ক্ৰিয় হয় আৰু সুপ্তাৱস্থা লাভ কৰে আৰু বৃদ্ধিত বাধা পায়। খাদ্য বস্তুবোৰ পৰিৱৰ্তনহীন আৰু অবাত শ্বসন ঘটাবলৈ আৰম্ভ কৰে। উচ্চ উষ্ণতা আৰু নিম্ন উষ্ণতাত বীজটো জীয়াই থাকে। অংকুৰণৰ সময়ত বীজটোৱে ৰাসায়নিক ৰোধকৰ বিৰুদ্ধে কাৰ্য্য কৰে আৰু বৃদ্ধি হৰম’ন নিঃসৰণ কৰে। এইদৰেই আমি ক’ব পোৰো যে সপুষ্পক উদ্ভিদৰ বীজ ধাৰণ কৰাটো এটা সুবিধা।
3. ‘জনন কোষৰ মিলনৰ ক্ষেত্ৰত অসমৰ্থতা বিশেষ প্ৰাকৃতিক বাধা।’ — উক্তটোৰ যুক্তিযুক্ততা বিচাৰ কৰা।
উত্তৰঃ পুংজননকোষ আৰু স্ত্ৰীজননকোষৰ মিলন সাৰ্থকভাৱে নহ’লে তাক অসমৰ্থতা বা ইনকমপেটিবিলিটি বোলে। এই অসমৰ্থতা একপ্ৰকাৰৰ প্ৰাকৃতিক বাধা আৰু নিন্মক্ত কাৰণবোৰে ইয়াক নিৰ্দেশ কৰে—
(ক) বিষম গঠন :- একে প্ৰজাতি হ’লেও ফুলৰ গঠনবোৰ বেলেগ বেলেগ হয় ফলস্বৰূপে স্ববন্ধ্যাত্বই দেখা দিয়ে।
(খ) সমপৰিণতি :- ইয়াত জীনীয় গুণৰ একে গঠন পৰিণতিৰ কাৰণে স্ববন্ধ্যাত্বই দেখা দিয়ে। উদাহৰণস্বৰূপে মূলা আৰু সৰিয়হত ৰেণুধাৰী নিয়ন্ত্ৰণ আনহাতে ট্ৰাইফ’লিয়াম,আলু আদিত জননকোষীয় নিয়ন্ত্ৰণ দেখা যায়।
১। গুপ্তবীজীৰ ডিম্বকৰ এটি দীৰ্ঘচ্ছেদ আঁকি তাত থকা কোষকেন্দ্ৰসমূহ চিহ্নিত কৰা।
উত্তৰঃ
ডিম্বকটো অমৰাৰ সৈতে ডিম্বক নাড়ী বা ফুনিক’লৰ দ্বাৰা সংযুক্ত হৈ থাকে। আৰু ফুনিক’লৰ সংযোগ স্থলক হিলাম বা ডিম্বক নাভী বোলে। প্ৰতিটো ডিম্বকৰে এখন বা দুখন প্ৰতিৰোধ সম্পন্ন আৱৰণ থাকে যাক ডিম্বকত্বক বোলে। যিয়ে ডিম্বকৰ বাকী অংশ আৱৰি ৰাখে, মাত্ৰ কিছু অংশ মুক্ত হৈ থাকে যাক ডিম্বকৰন্ধ বোলে।
4. ৰেণুজনন কাক বোলে? পুংৰেণুজনন আৰু স্ত্ৰীৰেণুজননৰ পাৰ্থক্য দেখুওৱা।
উত্তৰঃ পুংৰেণু আৰু স্ত্ৰীৰেণুৰ বিকাশ হোৱাকে ৰেণুজনন বোলে।
পুংৰেজননৰ ফলত পৰাগৰেণু আৰু স্ত্ৰীৰেণুজননৰ ফলত কাৰ্য্যক্ষম স্ত্ৰীৰেণুৰবিকাশ ঘটে।
পুংৰেণুজনন :- (১) এই প্ৰক্ৰিয়াত মিঅ’চিছ বিভাজনৰ দ্বাৰা এটা পুংৰেণু মাতৃকোষৰ পৰা চাৰিটা পুংৰেণুৰ সৃষ্টি হয়।
(২) ই পৰাগধানীৰ পৰাগস্থলীৰ ভিতৰত হয়।
স্ত্ৰীৰেণুজনন :- (১) এই প্ৰক্ৰিয়াত মিঅ’চিছ বিভাজনৰ দ্বাৰা নিউচেলাছ অংশত এটা স্ত্ৰীৰেণুৰ মাতৃকোষৰ পৰা চাৰিটা স্ত্ৰীৰেণুৰ সৃষ্টি হয়।
(২) এইটো গৰ্ভাশয় ভিতৰত সংঘটিত হয়।
5. ত্ৰিমিলন মানে কি? ক’ত সংঘটিত হয়? ইয়াৰ লগত জড়িত কোষকেন্দ্ৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ট্ৰিপল ফিউজন হৈছে গুপ্তবীজী উদ্ভিদৰ ক্ৰমস্থলীত পুংজননকোষৰ সৈতে দুটা মেৰু কোষকেন্দ্ৰৰ ফিউজন। ফিউজননৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ভ্ৰূণস্থলীৰ ভিতৰত সংঘটিত হয়।
যেতিয়া গৰ্ভমুণ্ডত পৰাগৰেণু, পৰেহি তেতিয়া সিহঁত অংকুৰিত হৈ পৰাগনলী গঠন কৰে, যিটো গৰ্ভদণ্ডৰ মাজেৰে গৈ ডিম্বকত প্ৰৱেশ কৰে। ইয়াৰ পিছত পৰাগনলীটোৰ সহকাৰী কোষৰ এটাত প্ৰৱেশ কৰে আৰু দুটা পুংজননকোষ এৰি দিয়ে। পুংজননকোষ দুটাৰ এটাই ডিম্বকোষৰ কোষকেন্দ্ৰৰ লগত নিষেচন ঘটাই যোজনকোষৰ সৃষ্টি কৰে। আনটা পুংজননকোষে কেন্দ্ৰীয় কোষত থকা দুটা মেৰুকোষকেন্দ্ৰীৰ সৈতে নিষিক্ত হৈ এটা ট্ৰিপ্লইড প্ৰাথমিক ভ্ৰূণকোষ কোষকেন্দ্ৰ গঠন কৰে। যিহেতু এই প্ৰক্ৰিয়াটোত তিনিটা হেপ্লইড কোষকেন্দ্ৰৰ নিষেচন হয়, সেয়েহে ইয়াক ট্ৰিপল ফিউজন বোলে। ইয়াৰ ফলত ভ্ৰূণকোষ গঠন হয়। এই প্ৰক্ৰিয়াটোত এটা পুংজননকোষ কোষকেন্দ্ৰ আৰু দুটা মেৰুকোষকেন্দ্ৰ জড়িত থাকে।
6. গুপ্তবীজী এটি গৰ্ভদণ্ড আঁকা যি গৰ্ভাধান প্ৰক্ৰিয়াৰ বাবে সাজু হৈছে। ইয়াত থকা বিভিন্ন অংশ চিহ্নিত কৰা।
উত্তৰঃ
চিত্ৰ – ১৪ : দীৰ্ঘচ্ছেদত গৰ্ভকেশৰৰ বিভিন্ন অংশৰ মাজেদি পৰাগনলী ভ্ৰূণস্থলীত প্ৰবেশৰ পথ দেখুওৱা হৈছে।
7. পৰাগযোগ মানে কি বুজা? গুপ্তবীজী উদ্ভিদত ইয়াৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা। ইয়াৰ বাবে বিভিন্ন বাহকৰ ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ গৰ্ভপত্ৰই গৰ্ভমুণ্ডলৈ পৰাগৰেণুৰ স্থানান্তৰকৰণকে পৰাগযোগ বোলে। ফুলত ফল আৰু বীজ সৃষ্টি হয়, যেতিয়া পৰাগৰেণুত সৃষ্টি হোৱা পুংজননকোষৰ লগত স্ত্ৰীজননকোষ বা ডিম্বাণুৰ মিলন হয়। ইয়াৰ বাবে পৰাগৰেণু পৰাগকোষৰ পৰা গৰ্ভমুণ্ডত হোৱা প্ৰয়োজন। পৰাগযোগ নহ’লে গৰ্ভাশয় বিকশিত নহয় আৰু বীজ সৃষ্টি নহয়, আৰু অৱশেষত গৰ্ভাশয় নষ্ট হৈ মৰহা ফুলৰ লগত সৰি পৰে।
(১) অজৈৱিক বাহক :
(ক) বায়ু :- (১) বায়ু পৰাগযোগত পোহৰ আৰু আঠাযুক্তহীন পৰাগৰ প্ৰয়োজন।
(২) সুন্দৰ ভাৱে প্ৰকাশিত পুংকেশৰ থকা উচিত।
(৩) গৰ্ভমুণ্ড পক্ষল (feathery) হয় যাতে উৰি ফুৰা পৰাগৰেণু ইয়াত সহজে লাগি ধৰে।
(৪) গৰ্ভাশয়ত এটা ডিম্ব আৰু পুষ্পবিন্যাসত বহুতো ফুল।উদাহৰণ – ETTE (Grasses) I
(খ) পানী :- কেৱল ৩০ শতাংশ উদ্ভিদ, অৰ্থাৎ একবীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ পানীৰ দ্বাৰা পৰাগযোগ ঘটে।
(১) উদ্ভিদবোৰত পাতল পৰাগ থাকিব লাগে।
(২) ফিটাৰ দৰে দীঘল পৰাগক পানীৰ বৈদ্যুতিক শক্তিয়ে কঢ়িয়াই নিয়ে।
(৩) পৰাগ আঠাজাতীয় আৱৰণে আবৃত হৈ থাকে। উদাহৰণ – ভেলিছনেৰিয়া, হাইড্ৰলিলা, জ’ষ্টেৰা।
(২) জৈৱিক বাহক :
পতংগ :- পতংগবোৰ সহজাত পৰাগযোগৰ বাহক।
(১) কিছুমান বিশেষ প্ৰজাতিৰ প্ৰাণীৰ দ্বাৰা প্ৰাণীপৰাগী ফুলৰ পৰাগযোগ ঘটে যাতে পৰাগ প্ৰাণীৰ দেহত লাগি ধৰে।
(২) পতংগ পৰাগী ফুলবোৰ ডাঙৰ, ভিন্নৰঙী, সুগন্ধিযুক্ত আৰু মৌৰসেৰে পৰিপূৰ্ণ হয়।
(৩) কিছুমান সৰু ফুল একেলগ হৈ এটা পুষ্পবিন্যাসৰ আকাৰ লয়।
(৪) আকৰ্ষণীয় সুগন্ধিযুক্ত হয়।
(৫) সৌৰভ আৰু পৰাগৰেণু।
8. স্তম্ভ A আৰু স্তম্ভ B ৰ পদসমূহ মিলোৱা :
| স্তম্ভ A | স্তম্ভ B |
|---|---|
| (১) স্বযুগ্মন | (১)স্ত্ৰীজননকোষ |
| (২) এপ’মিক্সিচ | (২) স্ব-পৰাগযোগ |
| (৩) ডিম্বক | (৩) ইতৰ পৰাগযোগ |
| (৪) ভ্ৰূণস্থলী | (8) অযৌন প্ৰজনন |
| (৫) পৰাগকোষ | (৫) পৰাগৰেণুধানী |
| (৬) স্ত্ৰীৰেণুধানী | (৬) ইতৰ পৰাগযোগ |
উত্তৰঃ
| স্তম্ভ A | স্তম্ভ B |
|---|---|
| (১) স্বযুগ্মন | (২) স্ব-পৰাগযোগ |
| (২) এপ’মিক্সিচ | (8) অযৌন প্ৰজনন |
| (৩) ডিম্বক | (৬) স্ত্ৰীৰেণুধানী |
| (৪) ভ্ৰূণস্থলী | (১)স্ত্ৰীজননকোষ |
| (৫) পৰাগকোষ | (৫) পৰাগৰেণুধানী |
| (৬) ইতৰ পৰাগযোগ | (৩) ইতৰ পৰাগযোগ |
9. ভ্ৰূণ মানে কি? দ্বিবীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ ভ্ৰূণৰ বিকাশৰ স্তৰ বৰ্ণনা কৰা। একবীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ দ্ৰুণৰ লগত কেনেকৈ পাৰ্থক্য কৰিবা?
উত্তৰঃ ভ্ৰূণৰ বিকাশ :- গৰ্ভধানৰ পিছত ভ্ৰুণাণু কেনেকৈ ভ্ৰণলৈ ৰূপান্তৰিত হয় এটি দ্বিবীজপত্ৰী ক্ৰণৰ উদাহৰণেৰে তলত তাৰ বৰ্ণনা দিয়া হ’ল—
ভ্ৰুণানুটো প্ৰথমতে পথালিকৈ বিভক্ত হৈ দুটা অপত্য কোষত পৰিণত হয়।ওপৰৰ কোষটো ডিম্বক মূলৰ ফালে আৰু আনটো ডিম্বক ৰন্ধ্ৰৰ ফালে থাকে। ওপৰৰ কোষটোক শীৰ্ষকোষ আৰু তলৰ কোষটোক ভূমিকোষ বোলে। ভূমি কোষটো পথালিকৈ বিভক্ত হৈ এশাৰী কোষ সৃষ্টি কৰে। এনে কোষক ভ্ৰূণধৰ (Suspensor) বোলা হয়। ভ্ৰূণধৰ মূৰৰ যিটো কোষ ডিম্বক ৰন্ধ্ৰৰ ফালে থাকে তাক হাইপ’ফাইচিচ (Hypophysis) বোলে। হাইপ’ফাইচিচ বিভক্ত হৈ শেষত ভাবীমূলৰ (radicle) অগ্ৰভাগ বিকাশ হয়। ভাবীমূল সৃষ্টি হোৱাৰ পিছত ভ্ৰূণধৰ কাম নথকাত নষ্ট হৈ যায়।
ভ্ৰুণাণু প্ৰথমতে বিভক্ত হৈ সৃষ্টি হোৱা শীৰ্ষ কোষটো দীঘলে আৰু পথালিকৈ বিভক্ত হৈ চাৰিটা কোষ সৃষ্টি কৰে। ইয়াক আদি ভ্ৰূণ বুলি কোৱা হয়। আদি ভ্ৰুণটো পুনৰ বিভক্ত হৈ আঠোটা কোষ সৃষ্টি কৰে। এই আঠোটা কোষৰ চাৰিটা ভ্ৰূণধৰৰ ফালে আৰু বাকী চাৰিটা বিপৰীত ফালে অৱস্থান কৰে। এই কোষকেইটা পুনৰ বিভক্ত হৈ এখন বেৰৰ নিচিনাকৈ তৰপ এটাৰ সৃষ্টি কৰে। তৰপটো আকৌ পথালিকৈ বিভক্ত হৈ চৰ্মজনন (dermatogen) বা ভৱিষ্যৎ গছৰ বাকলি গঠন কৰে। চৰ্মজনন ভিতৰফালে থকা আঠোটা কোষৰ ভ্ৰূণ কোষ (embryonal mass) বোলা হয়। ইয়াৰে ভ্ৰূণধৰৰ ফালে থকা কোষ চাৰিটাৰপৰা জন্মমূলৰ মূল অংশ আৰু অৱকাণ্ড (Hypocoty) আৰু বাকী চাৰিটাৰপৰা ভাবীকাণ্ড আৰু দুটা বীজপত্ৰ সৃষ্টি হয়। এনেদৰে ভ্ৰূণকোষৰ বিভাজন হৈ ভ্ৰূণৰ বিভিন্ন অংশসমূহ সৃষ্টি হয়।
10. স্ব পৰাগযোগ নঘটাৰ কাৰণে কিছুমান ফুলে কি কি ব্যৱস্থাৱলী হাতত লয় আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ স্ব – পৰাগনক বাধা দিবৰ কাৰণে উদ্ভিদ দেহত নিম্নোক্ত বৈশিষ্ট্যসমূহ দেখা যায়—
(ক) ফুলবোৰত সমপৰিণতি হোৱাৰ বিপৰীতে বিষম পৰিণতিক প্ৰাধান্য দিয়ে।
(খ) স্ব – বন্ধ্যাত্ব এই ফুলবোৰত দেখা যায়।
(গ) অনুশীলন প্ৰক্ৰিয়া কেতিয়াও প্ৰদৰ্শন নকৰে।
(ঘ) ফুলবোৰে একলিংগতাক অনুসৰণ কৰে।
(ঙ) ফুলবোৰ অসমগৰ্ভদণ্ডী হোৱা দেখা যায়।
11. স্ববন্ধ্যাতা কি? স্ববন্ধ্যা ফুলত স্ব – পৰাগযোগৰ ফলত বীজ উৎপাদন নহয় কিয়?
উত্তৰঃ কিছুমান ফুলৰ পৰাগৰেণুৱে একেটা ফুলৰ গৰ্ভাশয়ৰ ডিম্বাণুৰ গৰ্ভাদান কৰিব নোৱাৰে। কাৰণ পৰাগৰেণু আৰু ডিম্বাণু উভয়ে উভয়ৰ প্ৰতি স্ববন্ধ্যা। গতিকে স্ববন্ধ্যা মানে অন্তঃপ্ৰজননত বাধা প্ৰদানৰ বাবে জিনীয় অভিযোজন।
স্বাভাৱিকতে স্বপৰাগযোগৰ ফলত গৰ্ভাধান নহয় আৰু তাৰ ফলত বীজ উৎপাদন নহয়। গৰ্ভাধানৰ বাবে অন্য ফুলৰ পৰাগৰেণু প্ৰয়োজন হয়।
অন্য ফুলৰ পৰাগৰেণু এনে ফুলৰ বাবে বন্ধ্যা নহয় বাবে গৰ্ভাধান হয় আৰু বীজ উৎপাদন হয়।
12. গুপ্তবীজীত পুংৰেণু মাতৃকোষৰ পৰা পৰাগৰেণু সৃষ্টি হোৱালৈকে সকলো পৰিঘটনা ক্ৰম হিচাপে বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ গুপ্তবীজী উদ্ভিদৰ ৰেণু গঠন: গুপ্তবীজী উদ্ভিদৰ কাণ্ডৰ বিকাশ হোৱা পুষ্পমুকুলবোৰৰ কোষবিলাক বিভেদন হৈ বেতু, পাহি, পুংকেশৰ আৰু গৰ্ভকেশৰ উৎপত্তি হয়। পুংকেশৰত থকা কিছুমান কোষৰপৰা ৰেণুৰ বিকাশ হয়। প্ৰত্যেকডাল পুংকেশৰত দুটা অংশ থাকে – পুংকেশৰৰ ঠাৰিক পুংদণ্ড আৰু পুংদণ্ডৰ মূৰত থকা শকত অংশত পৰাগকোষ বোলা হয়। প্ৰত্যেকটো পৰাগকোষৰ দুটা খলপা থাকে। এই থলপা দুটাক একোটা সংযোজকে সংলগ্ন কৰি ৰাথে। প্ৰত্যেক থলপাতে আকৌ দুটাকৈ পৰাগথলী থাকে। গতিকে প্ৰত্যেক পৰাগকোষত চাৰিটাকৈ পৰাগথলী পোৱা যাব। পৰাগথলীবিলাকৰ ভিতৰত অসংখ্য ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ ৰেণু উৎপন্ন হয়।
(ক) কোমলীয়া পৰাগকোষৰ প্ৰস্থচ্ছেদ।
(খ) চাৰিটা প্ৰপ্ৰসূতক কোষৰ বিভেদন।
(গ) প্ৰাথমিক ৰেণুজননকোষ।
(ঘ) পৰাগকোষৰ প্ৰস্থচ্ছেদ।
(ঙ) পূৰ্ণাংগ পৰাগকোষৰ প্ৰস্থচ্ছেদ।
(গ) পৰাগধানী প্ৰস্থচ্ছেদত পৰাগস্থলী পুংদণ্ডৰ আগত থকা কোষবিলাকৰ বিভাজন আৰু বৃদ্ধিৰ ফলত পৰাগকোষ সৃষ্টি হয়। পৰাগকোষৰ প্ৰথমাৱস্থাত সমজাতীয় কোষ কিছুমানৰ সমষ্টি হিচাপে সৃষ্টি হয়। শেষত বিকাশ হৈ ভিতৰত চাৰিটা থলপা সৃষ্টি হয়। থলপা সৃষ্টিৰ পিছত খলপাৰ ভিতৰফালে থকা অধস্তকীয় কলাৰ কিছুমান কোষৰ আকাৰ বৃদ্ধি পায় আৰু এইবিলাকত থকা কোষ কেন্দ্ৰীয়বিলাকো দেখাত ডাঙৰ হয়। এনে কোষবিলাকক প্ৰপ্ৰসূতক (archesporium) বোলা হয়। প্ৰপ্ৰসূতক প্ৰতি থলপাৰ গুৰিৰ ফালে থকা এটা মাত্ৰ কোষৰ পৰা উৎপন্ন হয়। গতিকে প্ৰত্যেক পৰাগকোষত চাৰিটাকৈ প্ৰপ্ৰসূতক কোষ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।
প্ৰত্যেক প্ৰপ্ৰসূতক কোষ দুভাগত পথালিকৈ বিভক্ত হয় – -বাহিৰফালে থকা ভাগটোৰ পৰা প্ৰাথমিক বহিস্বকীয় কোষ আৰু ভিতৰফালে থকা ভাগটোৰপৰা ৰেণুজননকোষ উৎপন্ন হয়। বহিস্বকীয় কোষটো কেইবাবাৰো দীঘলীয়া আৰু পথালিকৈ বিভাজিত হৈ পৰাগথলীৰ কেইবাতৰপীয়া বহিৰাৱৰণ সৃষ্টি কৰে। একেবাৰে ভিতৰৰস্তৰটোক (বহিৰাৱৰণৰ) টেপেটাম বোলা হয়। টেপেটাম শৰীৰ বৃত্তীয়ভাৱে ৰেণু জননকোষৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়। কাৰণ ৰেণু জননকোষ আৱশ্যকীয় খাদ্যবস্তু টেপেটামৰ যোগেদি পায়।টেপেটামৰ ভিতৰৰফালে থকা ৰেণুজনন কোষৰ পৰা পৰাগ ৰেণু (pollen grain) উৎপন্ন হয়। প্ৰত্যেক পৰাগৰেণুত এটা নলীকা কোষকেন্দ্ৰ আৰু এটা জননক্ষম কোষকেন্দ্ৰ (Generative nucleus) থাকে। জননক্ষম কোষকেন্দ্ৰ পৰাগনলীত বিভাজন হৈ পুংজননকোষ সৃষ্টি হয়।
এই দৰে পৰাগ কোষৰ পৰা আৰম্ভ কৰি পৰাগথলীত ৰেণু উৎপন্ন হোৱালৈকে বিকাশৰ যি দশা চলে তাকে ৰেণু উৎপত্তি দশা বা স্পৰ’জেনেচিচ বোলা হয়। পৰাগ ৰেণু ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডত পৰাৰ পাছত পৰাগ ৰেণুত জনন কোষ গঠন আৰু বিকাশৰ কাম আৰম্ভ হয়।
13. গৰ্ভাধান কাক বোলে? ইয়াৰ গুৰুত্ব আৰু বীজ উৎপত্তি হোৱালৈকে গৰ্ভাধানোওৰ ঘটনা সমূহ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ গৰ্ভধান :- পুংজননকোষ আৰু স্ত্ৰীজননকোষৰ মিলনকে গৰ্ভধান বা নিষেচন বোলা হয়। ষ্ট্ৰাচবাৰ্জাৰ নামৰ এজন বিজ্ঞানীয় ১৮৮৪ চনত এই গৰ্ভধান প্ৰক্ৰিয়াটো আৱিষ্কাৰ কৰিছিল।
গৰ্ভধান প্ৰণালী :- পৰাগযোগৰ পিছত গৰ্ভমুণ্ডৰ পৰা এক প্ৰকাৰৰ মিঠা ৰস নিৰ্গত হয়। এই ৰসত পৰাগ ৰেণুবোৰ অংকুৰিত হয়। প্ৰথমতে পৰাগৰেণুৰ কোষকেন্দ্ৰটো বিভক্ত হৈ দুটা কোষকেন্দ্ৰত পৰিণত হয় – ইয়াৰে এটাক নলীকা কোষকেন্দ্ৰ আৰু আনটোক জননক্ষম কোষকেন্দ্ৰ বোলা হয়।
এই সময়তে ৰেণু বহিত্বকখন অংকুৰণ ৰন্ধ্ৰত ফাটি যায় আৰু লগে লগে ৰেণু অন্তত্বকখন এটা নলীকা আকাৰত বাঢ়ি ওলাই আহে। নলীকাটো ক্ৰমাৎ গৰ্ভমুণ্ডইদি সোমাই গৰ্ভদণ্ডৰ মাজেদি তললৈ বাঢ়ি যায় আৰু শেষত গৰ্ভাশয়ৰ ওচৰ পায়গৈ। এই সময়ত নলীকা কোষকেন্দ্ৰ আৰু জননক্ষম কোষকেন্দ্ৰ দুয়োটাই নলীকাৰ আগত থিতাপি লয়। কিন্তু নলীকা কোষকেন্দ্ৰটো অৱশেষত মৰি যায় আৰু জননক্ষম কোষকেন্দ্ৰটো দুটা পুংজনন কোষত পৰিণত হয়।
নলীকাটো ক্ৰমাৎ গৰ্ভাশয়ৰ দাঁতিয়েদি আগবাঢ়ি আহি ঘূৰি গৈ ডিম্বকৰন্ধৰ মাজেৰে সোমাই ভ্ৰুণস্থলিত প্ৰবেশ কৰে। ইয়াক ডিম্বকৰন্ধীয় গৰ্ভধান বোলা হয়। কেতিয়াবা কেতিয়াবা নলীকাটো ডিম্বক মূলৰ মাজেদি ভ্ৰূণস্থলীত প্ৰবেশ কৰে। ইয়াক ডীম্বকমূলীয়া গৰ্ভধান বোলা হয়। ইয়াৰ পাছত নলীকাটোৰ আগটো ফাটি পুংজননকোষ দুটা বাহিৰ হৈ এটা স্ত্ৰীজননকোষৰ লগত আৰু আনটো নিশ্চিত কোষকেন্দ্ৰটোৰ লগত লগ লাগে। ইয়াকেই গৰ্ভধান বোলে।
গৰ্ভধানৰ পাছত ডিম্বকৰ পৰিৱৰ্তন ঘটে। নিষিক্ত স্ত্ৰীজননকোষৰ চাৰিওফালে চেলুলজৰ এখন বেৰ গঠন হয় আৰু এই অৱস্থাত ইয়াক ভ্ৰুণাণু বোলা হয়। ভ্ৰুণাণুৰ বিভাজন হৈ দুটা কোষত পৰিণত হয়। ইয়াৰে এটা কোষৰ বিকাশ হৈ ভ্ৰূণৰ আৰু কোষ ভ্ৰূণত পৰিণত হয়। নিষিক্ত নিশ্চিত কোষকেন্দ্ৰটোক ‘আদি শস্য কোষকেন্দ্ৰ’ বোলা হয়। আদি শস্য কোষকেন্দ্ৰটো বিভক্ত হৈ অসংখ্য মুক্ত কোষকেন্দ্ৰৰ সৃষ্টি হয়। শেষত এই মুক্ত কোষকেন্দ্ৰবোৰ কোষাৰন্ধ্ৰ হৈ এটা কলাত পৰিণত হয়। ইয়াক শস্য বোলা হয়। পূৰঠ হোৱাৰ পাছত কিছুমান বীজত শস্য নাথাকে।
চিত্ৰ – ৪ : পৰাগকোষৰ প্ৰস্থচ্ছেদত পৰাগথলী আৰু ৰেণুৰ বিকাশ গৰ্ভধানৰ পাছত ডিম্বকত্বক দুখন পৰিৱৰ্তিত হৈ বীজত্বক হয়। ডিম্বকৰ ঠাৰি আৰু নাভী যথাক্ৰমে বীজৰ ঠাৰি আৰু নাভীত পৰিণত হয়।
14. ‘পৰাগযোগ গুপ্তবীজী উদ্ভিদৰ জীৱন চক্ৰ এটি অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয় পৰিঘটনা।’ এই উক্তি আলোচনা কৰা আৰু চমুকৈ পৰাগযোগ ঘটোৱাৰ বাবে দায়ী বিভিন্ন কাৰণিক সমূহৰ বৰ্ণনা দিয়া।
উত্তৰঃ (১) স্বপৰাগযোগ :- যেতিয়া এটা ফুলৰ পৰাগধানীৰ পৰা পৰাগৰেণু সেই ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰিত হয়, তাক স্বপৰাগযোগ বোলে। ইয়াত পৰাগ বাহিৰ হৈ যোৱা আৰু গৰ্ভমুণ্ডৰ গ্ৰহণীয়তাৰ মাজত (Syuchrony) থকাটো প্ৰয়োজন। উদাহৰণ অনুন্মিলন (অৰ্থাৎ, ফুল কেতিয়াও মেল নাথায়)।
(২) ইতৰ পৰাগযোগ :- কোনো ফুলৰ পৰাগধানীৰ পৰা পৰাগৰেণু সেই গছৰ অন্য ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰিত হয়, তাকে ইতৰ পৰাগযোগ বোলে। ইয়াত পৰাগযোগ বাহকৰ প্ৰয়োজন।
(৩) জেন’গেমি :- এডাল উদ্ভিদৰ ফুলৰ পৰাগধানীৰ পৰা পৰাগৰেণু ভিন্ন উদ্ভিদৰ ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাকে জেন’গেমি বোলে। এইটোৱে একমাত্ৰ পৰাগযোগ য’ত পৰাগযোগৰ সময়ত জিনীয়ভাৱে বিভিন্ন পৰাগ উৎপন্ন হয়।
(১) অজৈৱিক বাহক
(ক) বায়ু :
(১) বায়ু পৰাগযোগত পোহৰ আৰু আঠাযুক্তহীন পৰাগৰ প্ৰয়োজন।
(২) সুন্দৰ ভাৱে প্ৰকাশিত পুংকেশৰ থকা উচিত।
(৩) গৰ্ভমুণ্ড পক্ষল হয় যাতে উৰি ফুৰা পৰাগৰেণু ইয়াত সহজে লাগি ধৰে।
(৪) গৰ্ভাশয়ত এটা ডিম্ব আৰু পুষ্পবিন্যাসত বহুতো ফুল। উদাহৰণ – ঘাঁহ।
(খ) পানী :- কেৱল ৩০ শতাংশ উদ্ভিদ, অৰ্থাৎ একবীজপত্ৰী উদ্ভিদৰ পানীৰ দ্বাৰা পৰাগযোগ ঘটে।
(১) উদ্ভিদবোৰত পাতল পৰাগ থাকিব লাগে।
(২) ফিটাৰ দৰে দীঘল পৰাগক পানীৰ বৈদ্যুতিক শক্তিয়ে কঢ়িয়াই নিয়ে।
(৩) পৰাগ আঠাজাতীয় আৱৰণে আবৃত হৈ থাকে।
উদাহৰণ :- ভেলিছনেৰিয়া, হাইড্ৰলিলা, জ’ষ্টেৰা।
(২) জৈৱিক বাহক :- পতংগ :- পতংগবোৰ সহজাত পৰাগযোগৰ বাহক
(১) কিছুমান বিশেষ প্ৰজাতিৰ প্ৰাণীৰ দ্বাৰা প্ৰাণীপৰাগ ফুলৰ পৰাগযোগ ঘটে যাতে পৰাগ প্ৰাণীৰ দেহত লাগি ধৰে।
(২) পতংগপৰাগী ফুলবোৰ ডাঙৰ, ভিন্নৰঙী, সুগন্ধি যুক্ত আৰু মৌৰসেৰে পৰিপূৰ্ণ হয়। (৩) কিছুমান সৰু ফুল একেলগ হৈ এটা পুষ্পবিন্যাসৰ আকাৰ লয়।
(৪) আকৰ্ষণীয় সুগন্ধি যুক্ত হয়।
(৫) সৌৰস আৰু পৰাগৰেণু।
15. অধোমুখী ডিম্বকত কিদৰে নিষেচন ঘটে এটা দীৰ্ঘচ্ছেদৰ চিত্ৰ অংকণ কৰি বিভিন্ন অংশসমূহ নিৰ্দেশ কৰা।
উত্তৰঃ
16. ইতৰ পৰাগযোগ কাক বোলে? ইতৰ পৰাগযোগৰ আটাইতকৈ – সুবিধাজনক কৌশলসমূহ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ এডাল উদ্ভিদৰ ফুলৰ পৰাগধানীৰ পৰা পৰাগৰেণু ভিন্ন উদ্ভিদৰ ফুলৰ গৰ্ভমুণ্ডলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাকে জেন’গেমি বোলে। এইটোৱে একমাত্ৰ পৰাগযোগ য’ত পৰাগযোগৰ সময়ত জিনীয়ভাৱে বিভিন্ন পৰাগ উৎপন্ন হয়।
ইতৰ পৰাগযোগৰ কৌশলসমূহ—
(ক) একলিঙ্গতি :- একলিঙ্গ ফুলত ইতৰ – পৰাগযোগৰ বাহিৰে অন্য উপায় নাই। ক্ৰমবিৱৰ্তনৰ ফালৰ পৰা একলিঙ্গ ফুল উভয়লিঙ্গ ফুলতকৈ উৎপৰ্য্যায়ৰ। গতিকে একলিঙ্গতা প্ৰকৃতিৰ এক অনন্য কৌশল বুলি ক’ব পৰা যায়। উদাহৰণ – লাউ , মাকৈজোৱা, অমিতাৰ ফুল।
(খ) স্ব – বন্ধ্যাত্ব :- কিছুমান উভয়লিঙ্গ ফুলত স্ব – পৰাগযোগৰ কোনো নাথাকিলেও স্ব-পৰাগযোগৰ ফলত গৰ্ভাধান নহয়। তেনে ফুলত বেলেগ ফুলৰ পৰা পৰাগৰেণু আহি থিতাপি ললেছে গৰ্ভাধান হয়। উদাহৰণ – চাহ গছৰ ফুল, জুনুকালতাৰ ফুল আদি।
(গ) অসম পৰিণতি :- সচৰাচৰ উভয়লিঙ্গ ফুলত পুংস্তৱক আৰু স্ত্ৰীস্তৱক একে সময়ত পুষ্ট নহয়। এতেকে ইতৰ পৰাগযোগৰ বাহিৰে অন্য উপায় নাই।উদাহৰণ- — ভেণ্ডি, নাৰ্জ্জী, কপাহ
(ঘ) অসম গৰ্ভদণ্ডী :- কিছুমান উভয়লিঙ্গ ফুলৰ পুংকেশৰ আৰু স্ত্ৰীকেশৰ বেলেগ বেলেগ দৈৰ্ঘ্যৰ থাকে। কোনো ফুলত পুংকেশৰ চুটি আৰু গৰ্ভকেশৰ দীঘল হয়। আকৌ আন এপাহ ফুলত তাৰ ওলোটা হয়। চুটি পুংকেশৰে দীঘল গৰ্ভকেশৰৰ মূলত পৰাগযোগ কৰিব নোৱাৰে। এনে ক্ষেত্ৰত বেলেগ বেলেগ ফুলৰ মাজত সমান দৈৰ্ঘ্যৰ পুংকেশৰ আৰু স্ত্ৰীকেশৰৰ মাজত পৰাগযোগ হয়। প্ৰিমৰাজ ফুল ইয়াৰ এটি সুন্দৰ উদাহৰণ।
(ঙ) স্ব- সংগমৰোধী :- কোনো কোনো উভয়লিঙ্গ ফুলত পুংকেশৰ আৰু স্ত্ৰীকেশৰ একে সময়ত পূৰঠ হ’লেও স্ব – পৰাগযোগ হ’ব নোৱাৰে। এইবিলাক ফুলত পূৰঠ পুংকেশৰ আৰু স্ত্ৰীকেশৰ স্ব – পৰাগযোগ হোৱাত বাধা দিবৰ বাবে পৰস্পৰৰ পৰা ভাঁজ থাই আঁতৰি আছে। আন কিছুমানত পূৰঠ গৰ্ভমুণ্ড পাহিৰ ভাঁজৰ ভিতৰত সুমাই থাকে বা গৰ্ভমুণ্ডটো চক্ৰিকা এখনে ঢাকি ৰাখে; যাতে পতঙ্গই পৰাগৰেণু কঢ়িয়াই আনি দিব নোৱাৰিলে পৰাগযোগ হ’ব নোৱাৰে। উদাহৰণ – আকন।
17. ভ্ৰূণ কি? দ্বিবীজপত্ৰী ভ্ৰূণৰ বিকাশ প্ৰক্ৰিয়া চিত্ৰ সহ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ ভ্ৰণৰ বিকাশ :- গৰ্ভধানৰ পিছত ভ্ৰুণাণু কেনেকৈ ভ্ৰুণলৈ ৰূপান্তৰিত হয় এটি দ্বিবীজপত্ৰী ভ্ৰূণৰ উদাহৰণেৰে তলত তাৰ বৰ্ণনা দিয়া হ’ল—
ভ্ৰূণাণুটো প্ৰথমতে পথালিকৈ বিভক্ত হৈ দুটা অপত্য কোষত পৰিণত হয়।ওপৰৰ কোষটো ডিম্বক মূলৰ ফালে আৰু আনটো ডিম্বক ৰন্ধ্ৰৰ ফালে থাকে। ওপৰৰ কোষটোক শীৰ্ষকোষ আৰু তলৰ কোষটোক ভূমিকোষ বোলে। ভূমি কোষটো পথালিকৈ বিভক্ত হৈ এশাৰী কোষ সৃষ্টি কৰে। এনে কোষক ভ্ৰূণধৰ বোলা হয়।
ভ্ৰূণধৰ মূৰৰ যিটো কোষ ডিম্বক ৰন্ধ্ৰৰ ফালে থাকে তাক হাইপ’ফাইচিচ বোলে। হাইপ’ফাইচিচ বিভক্ত হৈ শেষত ভাবীমূলৰ অগ্ৰভাগ বিকাশ হয়।ভাবীমূল সৃষ্টি হোৱাৰ পিছত ভ্ৰূণধৰ কাম নথকাত নষ্ট হৈ যায়।
ভ্ৰূণাণু প্ৰথমতে বিভক্ত হৈ সৃষ্টি হোৱা শীৰ্ষ কোষটো দীঘলে আৰু পথালিকৈ বিভক্ত হৈ চাৰিটা কোষ সৃষ্টি কৰে। ইয়াক আদি ভ্ৰূণ বুলি কোৱা হয়। আদি ভ্ৰণটো পুনৰ বিভক্ত হৈ আঠোটা কোষ সৃষ্টি কৰে। এই আঠোটা কোষৰ চাৰিটা ভ্ৰূণধৰৰ ফালে আৰু বাকী চাৰিটা বিপৰীত ফালে অৱস্থান কৰে। এই কোষকেইটা পুনৰ বিভক্ত হৈ এখন বেৰৰ নিচিনাকৈ তৰপ এটাৰ সৃষ্টি কৰে। তৰপটো আকৌ পথালিকৈ বিভক্ত হৈ চৰ্মজনন বা ভৱিষ্যৎ গছৰ বাকলি গঠন হয় কৰে। চৰ্মজননৰ ভিতৰফালে থকা আঠোটা কোষক ভ্ৰূণ কোষ বোলা হয়। ইয়াৰে ভ্ৰূণধৰৰ ফালে থকা কোষ চাৰিটাৰপৰা জন্মমূলৰ মূল অংশ আৰু অৱকাণ্ড আৰু বাকী চাৰিটাৰপৰা ভাবীকাণ্ড আৰু দুটা বীজপত্ৰ সৃষ্টি হয়।এনেদৰে ভ্ৰূণকোষৰ বিভাজন হৈ ভ্ৰূণৰ বিভিন্ন অংশসমূহ সৃষ্টি হয়।
